BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

Cuộc thi Thiết kế bài giảng điện tử

BÀI DỰ THI:

KHÁI QUÁT VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM

(Ngữ văn lớp 10, chương trình chuẩn)

CC BY

Giáo viên: Nguyễn Thị Thu Hoài

nguyenthithuhoai_nct@quangbinh.edu.vn

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

Tháng 10/2021

Mời các em xem video sau

(Chương trình chuẩn Ngữ văn 10)

KHÁI QUÁT VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM

Bài giảng

Giáo viên: Nguyễn Thị Thu Hoài

nguyenthithuhoai_nct@quangbinh.edu.vn

Trường THPT Nguyễn Chí Thanh

MỤC TIÊU BÀI HỌC

KHÁI QUÁT VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM

(Chương trình chuẩn, Ngữ văn lớp 10)

* Về kiến thức:

RÌn kÜ n¨ng t×m vµ tãm t¾t c¸c ý chÝnh cña bµi, t×m vµ ph©n tÝch c¸c dÉn chøng tiªu biÓu cho c¸c ý.

- Hiểu rõ vị trí, vai trò và những giá trị to lớn của văn học dân gian trong mối quan hệ với văn học viết và đời sống văn hóa dân tộc.

- Nắm được các đặc trưng cơ bản của văn học dân gian, các thể loại chính và những giá trị chủ yếu của văn học dân gian Việt Nam

* Về kĩ năng:

* Về thái độ:

Có thái độ trân trọng, yêu mến và gìn giữ văn học dân gian, di sản văn hóa của dân tộc.

BỐ CỤC BÀI HỌC

I. ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN (VHDG)

II. HỆ THỐNG THỂ LOẠI CỦA VHDG VIỆT NAM

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

1. Tính truyền miệng

2. Tính tập thể

2. Sử thi

1. Thần thoại

3. . . .

1. Giá trị nhận thức

2. Giá trị giáo dục

3. Giá trị thẩm mĩ

Mời các em xem video sau:

I. ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN (VHDG)

1. VHDG là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng

* Chất liệu của tác phẩm VHDG là ngôn từ nghệ thuật

- Ngôn từ nghệ thuật là ngôn ngữ đã được tổ chức, sắp xếp, lựa chọn, gọt giũa, tinh luyện từ ngôn ngữ thông thường

- Bên cạnh chức năng thông tin, ngôn từ nghệ thuật chủ yếu thực hiện chức năng thẩm mĩ

I. ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN (VHDG)

1. VHDG là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng

- Truyền miệng là ghi nhớ theo kiểu nhập tâm và phổ biến cho người khác nghe, xem

- Truyền miệng diễn ra theo 2 hướng:

+ theo không gian: nơi này -> nơi khác

+ theo thời gian: thời này -> thời khác

- Truyền miệng thông qua diễn xướng dân gian

+ nói, kể tác phẩm VHDG

+ hát, diễn tác phẩm VHDG

* Chất liệu của tác phẩm VHDG là ngôn từ nghệ thuật

* Ngôn từ trong VHDG là ngôn từ truyền miệng

Hò khoan giã gạo Lệ Thủy

Hát ru

Mời các em xem video trích đoạn dân ca quan họ Người ở đừng về, cho biết:

Khi bài dân ca được trình diễn, cần có sự kết hợp những yếu tố thuộc các loại hình nghệ thuật nào?

I. ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN (VHDG)

1. VHDG là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng

Đạo cụ

Trang phục

Lời (ca dao)

Nhạc (làn điệu)

Diễn xuất

Múa

Trúc xinh trúc mọc bờ ao Em xinh em đứng nơi nào cũng xinh Trúc xinh trúc mọc sân đình

Em xinh em đứng một mình cũng xinh.

ca dao

Sự kết hợp của phần lời - ca dao và âm nhạc dân gian -> Làn điệu dân ca

I. ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN (VHDG)

2. VHDG là sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể

- Quá trình sáng tác tập thể diễn ra như thế nào?

- Tập thể là ai?

Cá nhân khởi xướng -> tác phẩm VHDG hình thành -> tập thể tiếp nhận, chỉnh sửa, bổ sung. . . -> tác phẩm VHDG ngày càng được hoàn thiện.

Đó là nhân dân lao động trong môi trường lao động, sinh hoạt cộng đồng nhiều thời đại, nhiều vùng miền.

Hoạt động lao động, lễ hội. . . là môi trường sinh thành, biến đổi. . . tác phẩm VHDG

Diễn xướng dân gian được hiểu đầy đủ là những hình thức

hoạt động nào?

Mời các em xem video trích đoạn

Hò khoan Lệ Thủy - Đối đáp giao duyên, chú ý đến bối cảnh không gian và hoạt động của con người.

I. ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA VĂN HỌC DÂN GIAN (VHDG)

2. VHDG là sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể

- Sinh hoạt cộng đồng là môi trường sinh thành, lưu truyền, biến đổi của VHDG

+ VHDG đóng vai trò phối hợp hoạt động theo nhịp điệu của chính hoạt động đó

+ VHDG tạo không khí, kích thích hoạt động, gợi cảm hứng cho người trong cuộc

Khái niệm VHDG:

VHDG là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng, sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể nhằm mục đích phục vụ trực tiếp cho các sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng.

Không gian nghệ thuật của VHDG

Điền 2 từ thích hợp vào các ô trống:

Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ __(1)__, sản phẩm của quá trình sáng tác __(2)__nhằm phục vụ trực tiếp cho các sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng.

II. HỆ THỐNG THỂ LOẠI CỦA VHDG VIỆT NAM

1. Thần thoại

- Giải thích về tự nhiên

- Thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên và phản ánh quá trình sáng tạo văn hóa của con người thời cổ đại

- Tác phẩm tự sự dân gian

- Kể về các vị thần

Thần Trụ Trời

Từ đó, trời đất mới phân đôi. Đất phẳng như cái mâm vuông, trời tròn như chiếc bát úp . . .

Thuở ấy, chưa có thế gian, chưa có muôn vật. Trời đất chỉ là một vùng hỗn độn, tối tăm. . .

Bỗng một vị thần khổng lồ xuất hiện. Thần dùng đầu đội trời lên cao. Rồi thần đắp đất đá thành một cái cột để chống trời . . .

Rồi những thần khác xuất hiện nối tiếp công việc xây dựng nên cõi thế gian này. Các vị thần đó rất nhiều, như thần Sao, thần Sông, thần Núi, thần Biển . . .

II. HỆ THỐNG THỂ LOẠI CỦA VHDG VIỆT NAM

2. Sử thi

- Kể về biến cố lớn trong đời sống cộng đồng

- Tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn

- Ngôn ngữ có vần, nhịp, hình tượng nghệ thuật hoành tráng

Đêm Khan của người Ê - đê

II. HỆ THỐNG THỂ LOẠI CỦA VHDG VIỆT NAM

3. Truyện cổ tích

- Kể về số phận con người bình thường

- Tác phẩm tự sự dân gian

- Cốt truyện, hình tượng được hư cấu có chủ định

Những câu chuyện cổ tích gắn liền với tuổi thơ

- Thể hiện tinh thần nhân đạo, lạc quan

Dựa vào sách giáo khoa Ngữ văn 10, trang 17, 18, nêu đặc trưng của

các thể loại văn học dân gian bằng cách ghép nối các dữ liệu sau:

Điền tên thể loại VHDG thích hợp vào các ô trống sau:

* __(1)__: câu nói ngắn gọn, hàm súc, có hình ảnh, vần, nhịp, đúc kết kinh nghiệm thực tiễn.

* __(2)__: bài văn vần/ câu nói có vần, mô tả vật đố bằng hình ảnh, hình tượng khác lạ để người nghe tìm lời giải.

* __(3)__: lời thơ trữ tình dân gian, kết hợp âm nhạc khi diễn xướng, diễn tả thế giới nội tâm.

* __(4)__ : sân khấu dân gian, kết hợp yếu tố trữ tình và trào lộng, ca ngợi những tấm gương đạo đức, phê phá, đả kích cái xấu trong xã hội.

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

1. VHDG là kho tri thức vô cùng phong phú về đời sống các dân tộc

Tự nhiên

*Tri thức

VHDG

Xã

hội

Con người

Giá trị nhận thức

Giá trị giáo dục

Giá trị thẩm mĩ

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

1. VHDG là kho tri thức vô cùng phong phú về đời sống các dân tộc

- Tri thức về tự nhiên trong tục ngữ (các hiện tượng thời tiết):

+ Trăng quầng đại hạn, trăng tán trời mưa

+ Quạ tắm thì ráo, sáo tắm thì mưa

+ Chớp đông nhay nháy, gà gáy thì mưa

+ Nhiều sao thì nắng, vắng sao thì mưa

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

1. VHDG là kho tri thức vô cùng phong phú về đời sống các dân tộc

- Tri thức xã hội trong tục ngữ: Phản ánh nhiều phương diện

+ Mặc

+ Ở

+ Hội hè

+ Ma chay cúng tế

+ Cưới hỏi

+ Giao tiếp

+ Ăn

Ăn trông nồi, ngồi trông hướng

Nhà sạch thì mát, bát sạch ngon cơm

Đông the, hè đụp

Ăn có nhai, nói có nghĩ

Miếng trầu là đầu câu chuyện

Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ tổ mồng 10 tháng 3

Ai chê đám cưới, ai cười đám ma

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

1. VHDG là kho tri thức vô cùng phong phú về đời sống các dân tộc

- Tri thức về

con người trong ca dao

Con người trong

quan hệ riêng tư

Con người trong quan hệ gia đình

Con người trong quan hệ với thế giới tự nhiên

Con người trong quan hệ xã hội

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

1. VHDG là kho tri thức vô cùng phong phú về đời sống các dân tộc

* Tri thức dân gian được trình bày bằng ngôn ngữ nghệ thuật -> hấp dẫn, dễ phổ biến, dễ tiếp thu, có sức sống lâu bền.

* Tri thức trong VHDG thể hiện trình độ, quan điểm nhận thức của nhân dân lao động -> có sự khác biệt với nhận thức của giai cấp thống trị.

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

2. VHDG có giá trị giáo dục sâu sắc về đạo lí làm người

Tác phẩm VHDG

Tinh thần nhân đạo

Tinh thần lạc quan

Lòng yêu nước

Đức tính vị tha, cần kiệm

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

2. VHDG có giá trị giáo dục sâu sắc về đạo lí làm người

Tìm hiểu giá trị giáo dục của các tác phẩm VHDG sau:

Anh đi anh nhớ quê nhà

Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương

Nhớ ai dãi nắng dầm sương

Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao. (ca dao)

Truyện Thánh Gióng

- Kiến tha lâu có ngày đầy tổ (tục ngữ)

- Năng nhặt chặt bị  (tục ngữ)

Gửi bài làm về địa chỉ nguyenthithuhoai_nct@quangbinh.edu.vn để được nhận xét, sửa chữa.

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

3. VHDG có giá trị thẩm mĩ to lớn, góp phần quan trọng tạo nên bản sắc riêng cho nền văn học dân tộc

- Nhiều hình ảnh trong VHDG có vai trò là biểu tượng của văn hóa, văn học dân tộc

Tục ngữ, ca dao, truyện cổ tích. . .

Hình ảnh trầu cau, con thuyền, hoa sen. . .

Những hình ảnh đã trở thành biểu tượng trong đời sống văn hóa Việt Nam

"vừa khéo", "vừa xinh", "duyên dáng", "thanh lịch"

- Nhiều tác phẩm VHDG là đỉnh cao, là mẫu mực về nghệ thuật

III. NHỮNG GIÁ TRỊ CƠ BẢN CỦA VHDG VIỆT NAM

3. VHDG có giá trị thẩm mĩ to lớn, góp phần quan trọng tạo nên bản sắc riêng cho nền văn học dân tộc

- VHDG là nguồn nuôi dưỡng, là cơ sở của văn học viết

VHDG

Văn học viết

Thân em như dải lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai

(ca dao)

Vầng trăng ai xẻ làm đôi

Đường trần ai vẽ ngược xuôi hỡi chàng?

(ca dao)

Thân em vừa trắng lại vừa tròn Bảy nổi ba chìm với nước non (Bánh trôi nước, Hồ Xuân Hương)

Vầng trăng ai xẻ làm đôi Nửa in gối chiếc nửa soi dặm trường (Truyện Kiều, Nguyễn Du)

Quá trình tồn tại, phát triển của VHDG góp phần tạo nên một nền văn học Việt Nam phong phú, đa dạng, đậm đà bản sắc dân tộc.

Chọn V cho nhận định đúng, X cho nhận định sai về VHDG.

GHI NHỚ

* VHDG tồn tại dưới hình thức truyền miệng, thông qua diễn xướng. Trong quá trình lưu truyền, tác phẩm VHDG được tập thể không ngừng sáng tạo lại và hoàn thiện. VHDG gắn bó và phục vụ trực tiếp cho các sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng.

* VHDG có nhiều giá trị to lớn về nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ, cần được trân trọng và phát huy.

HƯỚNG DẪN HỌC BÀI

1. Hệ thống kiến thức cơ bản của bài bằng sơ đồ tư duy.

2. Phân tích các đặc trưng cơ bản của VHDG, cho ví dụ cụ thể.

3. So sánh VHDG và văn học viết bằng cách hoàn thành nội dung bảng sau:

HƯỚNG DẪN HỌC BÀI

4. Lập bảng tổng hợp các thể loại VHDG theo bảng dưới đây:

HƯỚNG DẪN HỌC BÀI

5. Chứng minh sự ảnh hưởng của văn học dân gian đến văn học viết qua việc chỉ ra các yếu tố của VHDG có trong đoạn trích sau:

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồiĐất Nước có trong cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kểĐất Nước bắt đầu với miếng trầu bà ănĐất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặcTóc mẹ thì bới sau đầuHạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàngCái kèo, cái cột thành tênĐất Nước có từ ngày đó

(Trích Trường ca mặt đường và khát vọng - Nguyễn Khoa Điềm)

Gửi bài làm về địa chỉ nguyenthithuhoai_nct@quangbinh.edu.vn để được nhận xét, sửa chữa.

- Bộ GD- ĐT (2010), Sách giáo khoa, sách giáo viên, hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng môn Ngữ văn lớp 10, Nxb Giáo dục.

- Đinh Gia Khánh, Chu Xuân Diên, Võ Quang Nhơn (2002), Văn học dân gian Vệt Nam, NXB Giáo dục, TP Hồ Chí Minh.

- Nguyễn Xuân Lạc (1998), Văn học dân gian Việt Nam trong nhà trường, NXB Giáo dục, TP Hồ Chí Minh.

- Hoàng Tiến Tựu (1983), Mấy vấn đề phương pháp giảng dạy, nghiên cứu văn học dân gian, NXB Giáo dục, Hà Nội.

- Sử dụng các video hò khoan Lệ Thủy, Quan họ Bắc Ninh, các bản hòa tấu nhạc cụ dân tộc được đăng tải trên trang https://www.youtube.com, https://zingmp3.vn, sau đó người soạn cắt ghép cho phù hợp.

TƯ LIỆU THAM KHẢO

Cảm ơn các em

đã theo dõi bài học! Chúc các em học tốt!